کد مطلب:37997 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:20

گنجینه پرسمان » اهل بيت

چرا با اين كه پيامبر اكرم(ص) بارها حضرت علي(ع) را به مردم به عنوان جانشين معرّفي نمود، مردم بعد از وفات پيامبر(ص) ابوبكر را به عنوان خليفه قبول كردند؟

با اين كه علي(ع) از طرف خدا و رسولش به عنوان جانشين و امام بر حق منصوب و معرّفي گرديد، حق مسلّم حضرت پس از رحلت پيامبر اسلام(ص) ناديده گرفته شد.

عوامل اين مسئله (كنار گذاشته شدن حضرت علي(ع)) را در چند چيز ميتوان جستجو كرد:

1- هواپرستي

اين عامل كه ريشه همه صفات زشت نفساني است، منشأ اصلي رويگرداني از علي(ع) ميباشد. غاصبان خلافت با تبعيت از هواي نفس، وصيتهاي مكرّر پيامبر خدا را زير پا گذاشتند و براي اين كه چند صباحي به خواستههاي نفساني خويش برسند، خلافت را از مسير خدايي خارج نمودند و بدين وسيله ننگ و نفرين ابدي را براي خود خريدند.

قرآن ميفرمايد: و من أضلّ ممّن اتبع هواه بغير هدي من اللَّه؛ آيا كسي گمراهتر از كسي كه پيروي هواي نفس خويش كرده و هيچ هدايت الهي را نپذيرفته است پيدا ميشود؟.(1)

جالب است كه در روايات متعددي اين آيه به كساني تفسير شده است كه امام و رهبر الهي را نپذيرفتهاند و تنها به آراي خويش تكيه ميكنند.(2)

همين عده در عين حال كه وصيت و سفارش پيامبر را نسبت به حضرت علي(ع) نپذيرفتند، وصيّت ابوبكر را در مورد خلافت عمر پذيرفتند.

2- حسادت نسبت به خاندان پيامبر(ص)

از انگيزههاي مهم مخالفت با خلافت علي(ع) كه ريشه دار بودو به عصر پيامبر اكرم(ص) و شايد پيش از اسلام برگردد، حسادت ورزي و حسّ رقابت و برتري جويي قبايل قريش نسبت به پيامبر(ص) و خاندان پاك او است. بررسيهاي تاريخ نشان ميدهد كه بسياري از اقوام و قبايل عرب خصوصاً قريش و در رأس آنان بني اميه بنا به انگيزه ياد شده هيچ گاه با پيامبر و خاندانش كه از بني هاشم بودند، خوب نبوده و پيوسته نسبت به آنان به دليل تعصب قومي و قبيلگي حسادت ميورزيدند و بُغْض و كينه شان را در دل داشتند. بر اين اساس هر گز مايل نبودند فردي از اين خاندان به حكومت برسد و بر آنان حكم راند.

علي(ع) در مورد انگيزه مخالفت قريش با اهل بيت(ع) ميفرمايد: قريش با ما كينه جويي و دشمني نميكند جز براي اين كه خداوند ما را به رهبري و سروري ايشان برگزيد.(4) يعني آنان همين كه ديدند خداوند ما را به امامت انتخاب نمود، حسادت نموده و بناي مخالفت گذاشتند.

3- انتقام جويي اعراب و قريش

انتقام جويي انگيزهاي است كه از جنگ صدر اسلام پيدا شد. امام علي(ع) در دفاع از پيامبر(ص) و برداشتن موانع رشد اسلام، تعدادي از سران شرك و كفر را به هلاكت رساند. از اين رو بسياري از اعراب و قرشياني كه در جنگها از نزديكان خويش كساني را از دست داده بودند، كينه حضرت را به دل گرفتند و درصدد انتقام جويي بودند. ابن ابي الحديد سني معتزلي درباره كينه توزي قرشيان نسبت به علي(ع) ميگويد: تجربه ثابت كرد كه گذشت زمان موجب فراموشي كينهها و خاموشي آتش حسد و سردي دلهاي پركينه ميشود، ولي بر خلاف انتظار، روحيه مخالفان علي(ع) عوض نشد و عداوت و كينهاي كه از دوران پيامبر(ص) نسبت به علي(ع) داشتند، كاهش نيافت. حتي فرزندان قريش كه شاهد معركههاي خونين اسلام نبودند و قهرمانيهاي امام (ع) را در جنگهاي بدر، اُحد و... بر ضد قريش نديده بودند، بسان نياكان خود سرسختانه با علي(ع) عداوت ورزيدند و كينه او را در دل داشتند.(5)

اين واقعيت در بخش هايي از دعاي ندبه آمده است: در راه خدا خونهاي سران و گردن كشان عرب را به خاك ريخت و شجاعانشان را كشت و سركشان شان را مطيع ساخت (در نتيجه) دلهاي آنان را نسبت به خود پر از حقد و كينه از واقعههاي بدر و خيبر و حنين و غير اينها ساخت و آنان بر دشمني او (علي) قيام كردند.(6)

4- عدم تحمل عدل علي(ع)

غاصبان خلافت با شناختي كه از امام علي(ع) داشتند و عدالت و سختگيري وي را در مواقعي در زمان پيامبر(ص) نسبت به بيت المال ديده بودند، ميدانستند كه تاب و تحمل عدل علوي را نخواهند داشت. از اين رو كاري كردند كه امام از حكومت كنار بماند.

5- عدم رشد سياسي

حمايت مردم از يك فرد يا يك جريان سياسي در مسئله حكومت نقش اساسي را ايفا ميكند. البته منظور حمايت عملي و حضور در صحنه است. ما در عرصه انقلاب اسلامي ايران بارها اين را تجربه كردهايم كه چگونه حضور فعال توده مردم در صحنه، توطئههاي بسيار حساس و پر خطر را نقش بر آب نمود. اگر حضور به موقع مردم در صحنه سياست و انقلاب نبود، شايد امروز اثري از انقلاب نبود. حمايت جانانه و فداكارانه مردم بود كه انقلاب را در برابر هشت سال جنگ نابرابر پا برجا نگهداشت و به پيروزي رساند. در زمان حضرت امير(ع) مسلمانان به ويژه مردم مدينه ميدانستند كه حضرت از طرف رسول اللَّه(ص) به جانشيني منصوب شده است. نيز از شايستگي ايشان مطّلع بودند، ليكن وقتي با عمل انجام شده غصب خلافت رو به رو شدند، بر اثر عدم رشد سياسي جلوي فتنه را نگرفتند و براي اين كه يك قبيله از قبيله ديگر عقب نيفتد، به يكباره در مجلس تصميم گرفتند هر چه زودتر بيعت كنند و از امام(ع) حمايت ننمودند. فكر كردند يك نفر بايد رئيس مسلمانان و جامعه اسلامي باشد؛ حالا فرق نميكند چه كسي باشد. به اين مسئله فكر نكردند كه اگر علي(ع) خانه نشين شود، اسلام اموري به جاي اسلام محمّدي مينشيند، و به جاي تكريم و احترام به عترت پيامبر(ص) آنان را در سرزمين كربلا قتل عام خواهند نمود.

توده مردم به لحاظ عدم رشد سياسي، از امام بر حق حمايت نكردند. هم چنين از جايگاه امامت و شايستگيهاي لازم براي اين امر غفلت كردند، در عين حال كه ديدند عدهاي از اصحاب پيامبر، شخصيتي مانند ابوبكر كه از مسلمانان اوليه و سابقون شناخته ميشد و پدر زن پيامبر نيز بود، بر كرسي خلافت تكيه زده است.

هم چنين مسئله به دست گرفتن حكومت به وسيله كسي كه از سن بالا برخوردار باشد، ميان آنها از اهميّت برخوردار بود. پذيرش يك انسان جوانتر ميان كهنسالان جهت به دست گرفتن امر خلافت براي آنها سخت بود. اين باور ريشته در تفكرات غلط جاهلي داشت و با آمدن اسلام هم چنان باقي ماند.

موضوع تبعيّت از سران قبايل را نيز در اين مسئله نبايد فراموش كرد. مسلمانان هنگامي كه ديدند سران قبايل با بيعت با ابوبكر مخالفت نكرده و بلكه خود پيشگام در بيعت بودند، آنها نيز به تبعيت تن به بيعت دادند.

پي نوشتها:

1. قصص (28) آيه 50.

2. نورالثقلين، ج 4، ص 134.

3. ميزان الحكمة، ج 4، ص 3479، شماره 21423.

4. نهج البلاغه، خطبه 33.

5. ابن ابي الحديد، شرح نهج البلاغه، ج 11، ص 114.